अल्स्टोमले हालै आफ्नो रेजियोलिस एच२ हाइड्रोजन ट्रेन प्रमाणीकरणका लागि पठाएको छ। आफ्नो उत्पादन लाइनमा तेस्रो हाइड्रोजन संचालित मोडेलको रूपमा, ट्रेनलाई यो वर्षको अन्त्यसम्ममा फ्रान्समा सञ्चालनमा ल्याउने अपेक्षा छ। ६०० किमीको दायराको साथ, नयाँ रेजियोलिस एच२ कोराडिया स्ट्रिम एच (६६० किमी) भन्दा सामान्यतया छोटो छ र कोराडिया आईलिन्ट (८०० किमी) भन्दा नाटकीय रूपमा छोटो छ। तर, यसको संकर प्रणालीले अतिरिक्त लाभ प्रदान गर्दछ: उपलब्ध भएमा क्याटेनरी शक्तिको प्रयोग गरेर सञ्चालन गर्न सकिन्छ। त्यसैले, परियोजनालाई संकर बुनियादी ढाँचा मार्गका लागि लचिलो समाधानको रूपमा स्थापित गरिएको छ।
तर, अल्स्टमको हाइड्रोजन ट्रेन प्रयोगले फेरि समस्या भित्र पसेको छ। जर्मनीमा सञ्चालकहरूले डिजेल ट्रेनहरू पुन: प्रयोग गर्न थालेका छन् किनकि तिनीहरूले प्रतिस्थापन इन्धन सेलहरू प्राप्त गर्न सकेका छैनन्। निचलो स्याक्सोनीले किनेको १४ कोराडिया iLint ट्रेनहरूमध्ये केवल ४ वटा सञ्चालनमा छन्। यो एकदमै साधारण आपूर्ति शृंखला समस्या जस्तो लाग्न सक्छ, तर मूल कारण धेरै गहिरो छ-यसले परिवहनमा हाइड्रोजन ऊर्जाको कमजोरीलाई उजागर गर्दछ र साथै संरचनात्मक सामग्रीको कमी पनि देखाउँछ, जसले यसको व्यवहार्यतालाई अधिक निश्चितताको क्षेत्रमा राख्दैन।
हाइड्रोजन मोबिलिटीको लागि एक प्रमुख परियोजना रहेको कोराडिया iLintले क्यानडा र युरोपमा कम्पनीको हाइड्रोजेनिक्स प्रविधिको प्रयोग गर्दै कमिन्सले आपूर्ति गरेको इन्धन सेलहरू प्रयोग गर्दछ। प्रत्येक ट्रेनमा प्रत्येकको लगभग 200 किलोवाटका दुई मोड्युलहरू रहेका छन्। यस्तो स्तरका इन्धन सेलहरूका लागि रेलवे सञ्चालनको टिकाऊताको माग पूरा गर्न प्रति किलोवाट 0.4 देखि 0.6 ग्राम प्ल्याटिनम आवश्यक पर्दछ, जसले गर्दा प्रत्येक ट्रेनलाई लगभग 0.2 किलोग्राम प्ल्याटिनमको आवश्यकता पर्दछ। वर्तमान मूल्य अनुसार यसको मूल्य लगभग $8,700 हुन्छ, जसले इन्धन सेलको लागतको 5% लाई छुन्छ। यद्यपि प्रतिशत सानो जान पाउँछ, तर वैश्विक प्ल्याटिनम उत्पादनको दृष्टिले समस्या ठूलो हुन्छ।
प्लैटिनम प्रोटोन एक्सचेन्ज मेम्ब्रेन (PEM) इन्धन सेलमा अपरिहार्य छ। PEM इन्धन सेलको मुख्य भाग एक प्लैटिनम लेपित मेम्ब्रेन हो। प्लैटिनम एउटा उत्प्रेरकको रूपमा कार्य गर्दछ: यो हाइड्रोजन अणुहरूलाई प्रोटोन र इलेक्ट्रोनहरूमा विभाजित गर्दछ, मेम्ब्रेन मार्फत प्रोटोनहरूलाई पार गर्न दिन्छ जबकि इलेक्ट्रोनहरूलाई बाह्य सर्किट मार्फत प्रवाहित हुन बाध्य गराएर बिजुली उत्पादन गर्दछ, र पछि मेम्ब्रेनको अर्को तर्फ अक्सिजन, प्रोटोन र इलेक्ट्रोनहरूलाई सँगै मिलाएर पानी बनाउने धीमो प्रतिक्रियालाई तीव्र पार्दछ। यी दुई प्रतिक्रियाहरू इन्धन सेलको कार्यको मूल आधार हुन्, र प्लैटिनमको विशिष्ट सतह रसायन विज्ञानले तिनीहरूलाई आवश्यक स्थायित्वका साथ व्यावहारिक दरमा सम्पन्न हुन दिन्छ। प्लैटिनम बिना, इन्धन सेलहरू दक्षतापूर्वक काम गर्न असफल हुन्छन् वा छिट्टै खराब हुन्छन्, जसले गर्दा हाइड्रोजन इन्धन सेलहरू यस दुर्लभ र मूल्यमा अस्थिर धातुमा गहिरो रूपमा निर्भर रहन्छन्।
वैश्विक वार्षिक प्लैटिनम उत्पादन लगभग 250-280 टन हो। लगभग एक-तिहाई भाग औजार क्याटालिस्टहरूमा (मुख्यतया डिजेल वाहनहरूका लागि) प्रयोग हुन्छ, एक चौथाई भाग आभूषणमा, लगभग पाँचौं भाग तेल परिष्करण र रासायनिक उद्योगहरूका लागि औद्योगिक क्याटालिस्टहरूमा, र सानो मात्रामा काँच र इलेक्ट्रनिक्स क्षेत्रहरूमा प्रयोग हुन्छ। तदुपरि, इन्धन सेलहरू र इलेक्ट्रोलाइजरहरूले प्रति वर्ष केवल 1-2 टनको खपत गर्छन्, जसले कुल मागको 1% भन्दा कमको प्रतिनिधित्व गर्दछ।
प्लैटिनमको आपूर्ति निरन्तर सीमित नै रहेको छ। दक्षिण अफ्रीकाले खनन गरिएको प्लैटिनमको लगभग 70% योगदान गर्दछ, तर स्थानीय खनन क्षेत्रमा बिजुलीको कमी, पहरो, हडताल र राजनीतिक अडचनहरूले समस्या खडा गरेका छन्। पुन:चक्रीकरणको मात्रा न्यूनतम छ—एक दशकभन्दा पनि बढी समयदेखि यो निम्नतम बनेको छ—जसले गर्दा वार्षिक आपूर्ति घाटा लगभग 31 टन पुगेको छ। प्लैटिनमका मूल्यहरू 11 वर्षको उच्चतम स्तरमा पुगेका छन् र किरायाका दरहरूमा ठूलो वृद्धि भएको छ। पुन:चक्रीकरणले दबाव लगभग केही मात्रामा नै कम गरेको छ: अन्तिम चरणमा प्रयोग भएका वाहनहरूका उत्प्रेरक कन्भर्टरबाट अधिकांश प्लैटिनम पुन:प्राप्त गरिन्छ, जबकि ईन्धन सेल जस्ता अनुप्रयोगहरूमा प्लैटिनमको पुन:प्राप्ति दर कम छ किनकि यो धातु नाजुक रूपमा वितरित हुने, दूषित हुने वा अर्थव्यवस्थाको दृष्टिले निकाल्न नसकिने हुन्छ।
प्लेटिनमको प्रतिस्पर्धामा हाइड्रोजन इन्धन सेलले सबैभन्दा ठूलो पछडताको सामना गर्नुपरेको छ। उत्सर्जन नियम पूरा गर्न अटोमेकरहरूले प्लेटिनम खरीद गर्नका लागि कुनै पनि लागत बचत गर्दैनन्; रिफाइनरीहरूलाई प्लेटिनम उत्प्रेरकको आवश्यकता पर्दछ र निकै उच्च बन्द लागतको सामना गर्नुपर्दछ; विशेषता काँच र इलेक्ट्रनिक्सका निर्माताहरूको पास उच्च तापक्रम प्लेटिनम औजारहरूका लागि विकल्प सामग्रीहरू छैनन्। केवल मूल्य बृद्धिका साथ जौहरी खपत घट्न सक्छ, जसले आपूर्तिको सानो मात्रा मुक्त गर्दछ। तदुपरान्त, हाइड्रोजन इन्धन सेलहरूको माग सीमित छ र लागत-संवेदनशील ग्राहकहरू छन्।
हाइड्रोजन ऊर्जालाई पहिलेनै यातायातमा ब्याट्रीको तुलनामा कम ऊर्जा दक्षता, उच्च संचालन र बुनियादी ढाँचा लागत, र कमजोर बजार आकर्षणको समस्याबाट ग्रस्त छ। प्लेटिनम आपूर्ति सीमितताले यसको समस्या थपिदिएको छ। प्रत्येक थप मेगावाट इन्धन सेल क्षमताले दुर्लभ प्लेटिनमको अधिक खपत गर्दछ, र अन्य उद्योगहरूले यस स्रोतको लागि हाइड्रोजन क्षेत्रलाई निरन्तर पछि पार्दै आएका छन्। हाइड्रोजन मोबिलिटीको ठूलो स्तरमा विकासले केवल यसको यस अपरिहार्य, आपूर्ति सीमित, र दीर्घकालीन दुर्लभ कच्चा पदार्थमा निर्भरता बढाउनेछ, जसको भविष्य अन्धकारमय देखिन्छ।
EN
